وضعیت نظامی عراق

از زمان روی کار آمدن حزب بعث، عراق همواره در پی تقویت و توسعه توان نیروهای مسلح خود بوده است. از این تاریخ، به طور مرتب برکمیت و کیفیت ارتش بعثی عراق افزوده شد. در این دوران، عراق با استفاده از پیمان دوستی 15 ساله با شوروی،که در سال 1351 شمسی مطابق با 1972 میلادی بین دو کشور به امضاء رسیده بود،عمده نیازمندی های تسلیحاتی، آموزشی، تدارکاتی و سازماندهی ارتش بعثی را از شوروی تأمین می کرد. پس از انعقاد معاهده 1975 در الجزایر بین ایران و عراق، سیر تقویت نیروهای مسلح عراق، نه تنها متوقف نشد بلکه ادامه یافت. از این زمان تا شروع جنگ، استعداد ارتش عراق تقریبا به 2 برابر افزایش یافت. این کشور توانست با برخی از دولت های اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا نیز قراردادهایی به منظور تأمین جنگ افزارها و تجهیزات نظامی منعقد نماید. برمبنای دکترین شوروی، راهبرد قدرت نظامی عراق، بر اساس یک "استراتژی زمین پایه" طرح ریزی شده بود. بنابراین ستون فقرات ارتش عراق متکی بر نیروی زمینی و تشکیل سه سپاه بزرگ، برنامه ریزی شده بود.ارتش عراق قریب 400هزار نیرو داشت. 195 هزار نفر نیروی زمینی،18 هزار نفر نیروی هوایی، 10 هزار نفر نیروی دفاع هوایی و 4 هزار نفر هم در نیروی دریایی مشغول بکار بودند. هسته اصلی قدرت ضربت نیروی زمینی را یگان های زرهی و قدرت تحرک آن را واحدهای مکانیزه تشکیل می دادند که با آتش پر حجم توپخانه پشتیبانی می شدند. بنابراین ارتش عراق توانسته بود حدود 5450 تانک و نفربر را در هفت لشکر زرهی(3،6،9،10و12) و مکانیزه(1و5) سازماندهی نماید. قبل از آغاز جنگ، ارتش عراق دارای 1500 عراده توپخانه صحرایی با مهمات فراوان بود.در زمان آغاز جنگ تحمیلی، عراق دارای 12 لشکر زرهی، مکانیزه و پیاده، 2 تیپ مستقل، 20 تیپ گارد مرزی و 10 تیپ آموزشی به نام احتیاط و 336 فروند انواع هواپیما ازجمله 250 فروند هواپیمای جنگی و 330 فروند انواع بالگرد بود . عمده هواپیماهای جنگی عراق از نوع میگ های 19 ،21 و 23 ساخت شوروی بود. درطول دوران جنگ، عراق از شوروی 27 میلیارد دلار جنگ افزار و خریدهای جدید نظامی انجام داد. قبل از آغاز جنگ، رژیم بعثی عراق قراردادهایی را برای تجهیز نیروی هوایی آن کشور به هواپیماهای میراژ با کشور فرانسه منعقد نمود که پس از چهار ماه از گذشت جنگ، شش فروند از این هواپیماها وارد عراق شدند و به مرور تعداد آنها به 20 فروند افزایش یافت. در این زمان ارتش عراق شروع به دریافت برخی تجهیزات نظامی خود از جمله موشکهای رولاند از کشور فرانسه نمود. در طی جنگ سیر تجهیز نیروی هوایی عراق به هواپیماهای فرانسوی افزایش یافت به گونه ای که در سال های پایانی جنگ ستون فقرات قدرت هوایی ارتش بعثی را میراژهای 2000-F1  و انواع موشکهای هوا به هوا و هوا به سطح مانند اگزو سه و بمب های لیزری، تشکیل می دادند. هزینه های دفاعی عراق قبل از آغاز جنگ حدود 15 درصد از تولید ناخالص ملی آن کشور را تشکیل می داد و سالانه حدود 3 میلیارد دلار بود. با آغاز جنگ این هزینه ها افزایش و به سالی 6/4 میلیارد دلار رسید. علاوه بر این ها، صدام برای حفظ امنیت خود یک نیروی ویژه 20 هزار نفری را تحت عنوان گارد ریاست جمهوری تشکیل داده بود که اعضای آن با گزینش ویژه انتخاب می شدند.این نیروی گارد در حین جنگ توسعه یافت و جزء بهترین واحدهای جنگی ارتش عراق در آمد.در مجموع در مبدأ زمانی شروع جنگ،عراق دارای زرادخانه ای از سلاح ها و جنگ افزارهای مختلف آماده به رزم بود و لشکرهایش را از 10 لشکر به 12 لشکر افزایش داده بود.

شرایط اقتصادی عراق

عراق کشوری ثروتمند و سرشار از منابع انرژی واقتصاد آن بر پایه تولید و صادرات نفت استوار بوده است.عراق با بیش از 120 میلیارد بشکه ذخایر نفتی دومین کشور نفتی خاورمیانه پس از عربستان می باشد. با ملی شدن صنعت نفت در عراق در اول ژوئن 1972، ظرف تنها چند سال، عواید نفتی عراق 15 برابر شد و سالانه از 8/1 به 6/23 میلیارد دلار در زمان صدام حسین رسید. پیش از جنگ با ایران، عراق روزانه یکصد میلیون دلار نفت صادر می کرد. این ثروت بی کران بود که توانست قدرت حزب بعث را پایدار نموده و ارتش عراق را توسعه دهد و این کشور را برای جنگ با ایران آماده کند. عراق سرزمینی غنی از نظر منابع انرژی و آب می باشد. در دوران حاکمیت حزب بعث ، عراق نتوانست از ذخایر و منابع خود به عنوان عاملی جهت پیشرفت و توسعه کشور استفاده نماید . سران? ذخایر آبهای موجود در عراق نسبت به ایران بیشتر است. سرزمین های حاصل خیز عراق می تواند تمام نیازمندیهای غذایی مردم این کشور را تأمین نماید. معیشت عمده مردم از طریق کشاورزی بوده و خرما عمده ترین محصول صادراتی آن محسوب می شود.در ماه های آغاز جنگ، عراق با تولید نفتی به اندازه ظرفیت تولیدی ایران و با صادرات حدود 5/2 میلیون بشکه در روز، درآمد سرانه نفتی بالاتری نسبت به ایران در اختیار داشت.در این ایام 95 درصد درآمدهای ارزی عراق از فروش نفت خام تأمین می شد. البته در سال 1357 هجری شمسی درآمد نفتی ایران به مراتب بیشتر از عراق بود ولی با پیروزی انقلاب اسلامی تولید و فروش نفت ایران کاهش چشمگیری یافت .از آنجا که جمعیت عراق حدود یک سوم جمعیت ایران بود، بنابراین دولت عراق در آستانه جنگ درآمد بیشتری را می توانست صرف هزینه های نظامی بنماید. به هر حال در سال های قبل از آغاز جنگ، عراق کشوری ثروتمند و در شرایط اقتصادی مطلوب محسوب می گردید. از سوی دیگر قبل از آغاز جنگ تحمیلی، دولت عراق دارای ذخایر ارزی به میزان حدود 35 میلیارد دلار بود. گرچه عراق از نظر صنعتی کشور پیشرفته ای محسوب نمی شد ولی استعداد کشاورزی فراوانی داشت. وجود سرزمین های حاصل خیز و دو رودخانه پر آب دجله و فرات، موجب شده بود تا این کشور از نظر تأمین آذوقه و مایحتاج زندگی، چندان نگرانی نداشته باشد.

روابط خارجی رژیم بعثی

رژیم بعثی عراق در دوران قبل از آغاز جنگ، روابط گرمی را با اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای بلوک شرق داشت و در صدد ترمیم روابط خود با کشورهای اروپایی و امریکا بود. روابط دولت عراق با کشور فرانسه، بسیار صمیمانه و دوستانه بود به گونه ای که قراردادهایی را برای خرید های تسلیحاتی از جمله خرید هواپیماهای میراژ با آن کشور منعقد کرده بود. از سوی دیگر تعاملات و ارتباطات آن کشور با دولت های عربی نیز گرم تر از روابط ایران با این کشورها در آن زمان، ارزیابی می شد. البته روابط عراق با سوریه سرد بود. عراق در 29 شهریور 1358 هجری شمسی برابر با 20 سپتامبر 1979 یک پیمان امنیتی با عربستان سعودی امضاء کرد. امریکا با از دست دادن شاه در ایران بدنبال پیروزی انقلاب اسلامی، درصدد ارتقای روابط خود با دولت عراق برآمد، به گونه ای که آرام آرام در اثنای جنگ تحمیلی، عراق از فهرست کشورهای حامی تروریسم، خارج و با اعزام مشاور امنیتی کارتر وملاقات با مسئولین عراقی تمایل امریکا به هم سویی با صدام آشکار شد. این ارتباطات در جریان جنگ تحمیلی به مرور گسترش یافت و در نهایت امریکا به عنوان یکی از پشتیبانان عراق در حوزه های گوناگون، درآمد و صدام حسین یکی از افراد محبوب غرب گردید.