تحریم تسلیحاتی ایران از سوی آمریکا 

 با مشخص شدن علائم پیروزی انقلاب اسلامی و با فرار شاه و خانواده اش در تاریخ 26 دی ماه 1357 از کشور، امریکا با فرستادن ژنرال هایزر به ایران در تلاش بود تا ارتش را مدیریت و وادار به انجام یک کودتا علیه مردم نموده و سرکوبی خونین تر از سالهای گذشته به راه اندازد. با مشخص شدن ناتوانی ارتش در انجام یک اقدام خونین ،هایزر بدنبال بررسی سرنوشت ارتش در نظام جدید بود.نهضت اسلامی مردم ،توانست در درون ارتش نیز شکاف بیندازد، به گونه ای که همافرها در نیروی هوایی آرام آرام به مردم گرایش پیدا کرده و با اقدام تاریخی خود در نوزده بهمن 1357 عملاً با حضور در محل اقامت امام خمینی در مدرسه علوی به انقلاب اسلامی پیوستند. این اقدام باعث شد تا طرح کودتا با حمله لشکر گارد به پادگان نیروی هوایی در محل بین خیابان های پیروزی و دماوند در روز 21/11/1357 آغاز گردد . در همین روز در تهران حکومت نظامی اعلام شد و مقررات منع عبور و مرور از ساعت 2 بعد از ظهر به مورد اجرا گذاشته شد. با اقدام به موقع امام خمینی و درخواست ایشان از مردم برای نادیده گرفتن مقررات حکومت نظامی و آمدن به خیابان ها و کمک به همافران و نظامیان پیوسته به انقلاب، کودتای برنامه ریزی شده به شکست انجامید و ارتش در 22/11/1357 اعلام بی طرفی نمود. بنابراین ایالات متحده با ملاحظه عدم توانایی اجرای کودتا از طریق فرماندهان ارتش و با مشاهده پیروزی مردم در مقاومت های خیابانی و سرنگونی رژیم شاهنشاهی، اکثر ارتباطات خود با ارتش ایران را قطع نمود. امریکا سعی داشت تا با قطع روابط تجهیزاتی و آموزشی و مستشاری خود با ارتش، توان نظامی نیروهای مسلح در داخل کشور را بی خاصیت گرداند. از این زمان، عملاً تحریم تسلیحاتی ایران از سوی آمریکا آغاز و ادامه ارسال انواع سلاح و جنگ افزار به ایران پس از شاه متوقف گردید.با ورود امام خمینی به ایران و چند روز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت امریکا، شاپور بختیار آخرین نخست وزیر شاه را، وادار کرد تا قراردادهایی که بر اساس پیمان F.M.S[i] با ایران داشتند لغو نماید. بر این اساس قرارداد فروش 160 فروند هواپیمایF16 ، ادامه واگذاری موشکهای فونیکس و سایر سلاح های پیشرفته از جمله ناوهای جنگی از سوی دولت امریکا لغو گردید در حالی که امریکا پول آنها را نیز تحویل گرفته بود.[ii] در 3 فوریه 1979 (اواخر دی ماه 1357) در مجموع فروش 16 فروند هواپیمای RF4E ، 7 فروند هواپیمای اواکس ، 160 فروند هواپیمای F16 ، 170 تیر موشک فونیکس ، 174 تیر تورپیدو، 60 تیر موشک ضد سطحی هارپون ، 66 موشک هارپون هوا به سطح و 83 تیر موشک هارپون از نوع RGM از سوی آمریکا به ایران لغو گردید. برخی از کشورهای اروپایی ازجمله آلمان که قرارداد ساخت زیر دریایی ها با این کشور منعقد گردیده بود،نیز با پیروزی انقلاب اسلامی از واگذاری تجهیزات خریداری شده از سوی ایران، به جمهوری اسلامی خودداری نمودند. از جمله دولت انگلیس اجازه انتقال تانکهای چیفتن خریداری شده از این کشور را نداد.ایران 1500 تانک سنگین چیفتتن و تانک سبک اسکورپین را از انگلیس خریداری کرده بود که با پیروزی انقلاب اسلامی حدود 1000 تای آنها به ایران واگذار نشد.[iii] ایتالیا هم از واگذاری بالگردهای بزرگ نیرو بر به نام شینوک که تعداد زیادی از آنها قبلاً وارد ایران شده بود خودداری نمود. ایتالیا پس از آغاز جنگ نیز به بهانه حفظ بی طرفی، همچنان از انتقال این بالگردها به ایران جلوگیری نمود و تاکنون نیز آنها را تحویل کشور نداده است. لازم به ذکر است که برخی از افسران نیروی دریایی ایران در دوران رژیم شاهنشاهی در کشور ایتالیا ، آموزش می دیدند.

آشفتگی در ارتش

با گسترش قیام مردم در جریان نهضت اسلامی، امام خمینی در پاییز سال 1357 از سربازان خواستند تا از پادگان ها فرار کنند. در بهمن ماه 1357 بعضی از همافران و درجه داران ارتش هم،آرام آرام به انقلاب پیوستند.در چنین شرایطی سران ارتش تصمیم گرفتند تا با حمله به ناراضیان درون ستاد نیروی هوایی از گسترش پیوستن همافران به مردم جلوگیری نمایند. ناکامی واحدهای لشکر گارد شاهنشاهی در سرکوب همافرهای نیروی هوایی، در روز 21 بهمن سال 1357، موجب شکست طرح سرکوب همافران و تمکین نظامیان و تسلیم سران ارتش شاهنشاهی در برابر امام خمینی و مردم معترض و همچنین باعث پیروزی نهایی نهضت اسلامی گردید. در چنین شرایطی ارتش دچار بحران هویت و بحران موجودیت گردید. از سویی بین بدنه ارتش و سران آن که بشدت از رژیم شاهنشاهی تا آخرین لحظه حمایت می کردند شکاف ایجاد شد و از سویی دیگر ارتش نمی دانست که چگونه و با چه هویتی می تواند موجودیت خود را حفظ نماید. روحیات انقلابی به بخشی از بدنه ارتش وارد شده بود و نیاز به تغییر ساختارها و طرز تفکر و تلقی ها را در آن بوجود آورده بود. به هر حال از فردای پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل روشن نبودن وضعیت کاری و خدمتی، بسیاری از اعضای ارتش به پادگانهای خود نرفتند. برای مردم هم مهمترین مسئله اطمینان از بی طرف باقیماندن ارتش و پیوستن کامل آنها به حرکت انقلابی ملت بود. به هر حال حدود سه هفته تقریباً همه مراکز ارتش تعطیل بود. از روز 15 اسفند سال 1357 با پیام امام خمینی بازگشت تدریجی ارتشی ها به پادگان ها، آغاز گردید. البته بسیاری از آنها با لباس های شخصی به سر کار خود برگشتند. در چنین شرایطی در پادگان ها و پایگاه های نظامی، عملاً نظام فرماندهی، سلسله مراتب و انضباط وجود نداشت. برای مدیریت پادگان ها، از سوی ارتشی های وفادارتر به انقلاب، شوراهای اسلامی در هر پادگان و مرکز نظامی تشکیل شد و آنها افرادی را به عنوان فرمانده در هر رده مشخص می کردند.[iv] پس از پیروزی انقلاب، تمام امرای ارتش به دلیل وابستگی به نظام شاهنشاهی، بازنشسته و بعضی از آنها بدلیل صدور دستور کشتار مردم به اعدام محکوم شدند و برخی هماخراج گردیدند. غیبت و فرار از خدمت تا مدت ها ادامه داشت. استعداد نیروی انسانی ارتش، کاهش یافت. گروه های چپ کمونیست و سازمان مجاهدین خلق در ارتش فعال گردیدند.تلاش های گروه های سیاسی به منظور تأثیر گذاری بر اعضای ارتش افزایش یافت و شعار ارتش بی طبقه توحیدی از سوی منافقین برای بر هم زدن سلسله مراتب در ارتش، مطرح گردید. همچنین برخی از گروه های سیاسی چپ گرا از طریق بعضی سربازان و درجه داران و گاه افسران، سعی در بی انضباطی و برهم زدن سیستم فرماندهی و کنترل در ارتش داشتند. آنها، شعار انحلال ارتش را سرداده و بر فروپاشی ارتش گذشته، تأکید داشتند. علاوه بر این گروه ها برخی از سران جبهه ملی مانند دکتر شایگان نیز که با فاصله چند روز پس از پیروزی انقلاب از امریکا وارد تهران شد، معتقد بودند که ارتش باید منحل شده و نیروی جدیدی به وجود آید.[v] از سوی دیگر بنا بر پیشنهاد دولت موقت و تصویب شورای انقلاب، در 10 اسفند 1357 ، مدت خدمت سربازی از دو سال به یک سال کاهش یافت. این اقدام موجب شد تا بسیاری از سربازان واحدهای خود را ترک کرده و ارتش دچار کسری نیروی انسانی در سازمان خود شود. البته رفتن سربازان موجب شد تا سربازان وابسته به گروه های سیاسی و چپ گرا هم، پادگان ها را ترک کرده و از این جهت برای کاهش تنش در بین کارکنان ارتش، بد نبود.[vi] با یک ساله شدن مدت خدمت سربازی و با توجه به اینکه هر سرباز معمولاً چهار ماه از خدمت خود را در آموزش سپری می کرد، بنابراین عملاً هر سرباز فقط به مدت 8 ماه در یگانهای مأموریتی می توانست به سر برده و خدمت نماید.البته این کاهش دوره خدمت فقط برای مدت 130 روز بود و دولت با تصویب شورای انقلاب در 21/4/1358 دوباره مدت خدمت دوره ضرورت را از 12 ماه به 18 ماه افزایش داد. همچنین دولت موقت اجازه داد که اعضای ثابت ارتش به یگان های شهرهای خود، منتقل گردند. بنابراین افراد از حوزه تخصصی خود جدا و به واحدهایی بدون توجه به تخصص خویش، ملحق شدند. براین اساس به ساختار و سازمان ارتش یک لطمه اساسی وارد شد. با این تصمیم برخی از واحدهای ارتش از جمله لشکر 92 زرهی که کنترل مرز عراق در خوزستان را بر عهده داشت، به شدت دچار کمبود نیروهای متخصص گردید.از سوی دیگر دخالت در نظام مدیریتی ارتش افزایش یافت وسلسله مراتب فرماندهی در آن تضعیف گردید.